VRAAGGESTUURD BUSVERVOER
‘Urban sprawl’ of verspreide bebouwing, voornamelijk in voorstedelijke en landelijke gebieden, gaat gepaard met hoge maatschappelijke kosten, oa. mobiliteitskosten. Een studie besteld door het Departement Omgeving [1] stelt dat de maatschappelijke mobiliteitskost per huishouden buiten de stadskern meer dan dubbel zo groot is dan in de stadskern. Tegen 2050 wordt een verdere aangroei van de bevolking verwacht, waardoor deze kosten zonder strategische maatregelen alleen maar zullen stijgen. Daarnaast zal autogebruik ook steeds minder comfortabel worden door toenemende congestie, vermindering en duurder worden van parkeerplaatsen, stijgende brandstofprijzen en milieumaatregelen.
Een shift naar meer collectief vervoer kan in vele opzichten een antwoord bieden op de hoge maatschappelijke kost. In stadskernen met een hoge bevolkingsdichtheid kennen we frequent en efficiënt openbaar vervoer, in gebieden met een middelhoge tot lage bevolkingsdichtheid kampen we met beperkte verplaatsingsstromen met als gevolg lagere frequenties en flexibiliteit, en first- en last mile-vraagstukken.
Vraaggestuurd busvervoer kan worden ingezet ter vervanging van of aanvullend op openbaar vervoer in deze gebieden. Via een applicatie op de smartphone kunnen reizigers een verplaatsingsvraag registreren, de back-end van de applicatie verzamelt de vervoersvragen van alle reizigers en puzzelt verschillende ritten in elkaar. De route wordt via een navigatie-applicatie gecommuniceerd met de chauffeur waardoor de ritten real-time kunnen worden uitgevoerd en aangepast indien een nieuwe vervoersvraag binnenrolt.
WAT IS VRAAGGESTUURD BUSVERVOER?
Vraaggestuurd busvervoer (ook wel Demand-Responsive Transport of DRT genoemd) combineert de krachten van traditioneel, collectief openbaar vervoer en individueel taxivervoer. Vervoersvragen van meerdere reizigers worden gebundeld wat maakt dat de dienst een collectieve vervoersmodaliteit is. Dergelijke vorm van vervoer werkt echter niet met vaste dienstregeling, maar is in zekere mate flexibel in tijd en ruimte. Reizigers kunnen via een passagiersapplicatie een rit aanvragen in een bepaald gebied, de applicatie zal hen vertellen waar en wanneer de rit aanvangt. In het voertuig beschikt de bestuurder over een soortgelijke applicatie met routebegeleiding naar de opstaplocaties van de reizigers. Deze begeleiding wordt real time aangepast naargelang de inkomende reizigersvragen.
Vraaggestuurd busvervoer dient aanvullend te zijn voor het traditionele openbaar vervoer en kan worden ingezet voor heel specifieke toepassingen zoals first- en last mile vervoer, een minimum aanbod in ruraal gebied, vervoer op bedrijventerreinen... In wat volgt leggen we de nadruk op vraaggestuurd busvervoer georganiseerd via ridesharing-platformen die de mogelijkheid hebben om geïntegreerd te worden in MaaS-platformen.
Technologie
De technologie van vraaggestuurd busvervoer bestaat uit drie onderling communicerende applicaties respectievelijk voor de reiziger, de chauffeur en het dispatchcentrum van het vervoersbedrijf. De software tekent op basis van vervoersvragen van reizigers de meest optimale routes uit en gidst de chauffeur gedurende de diensttijd door een afgebakende regio. De reiziger blijft steeds op de hoogte van de locatie van de bus en het tijdstip van vertrek of aankomst. Algoritmes achter de applicatie zijn zelflerend en worden voortdurend bijgestuurd.
In Europa zijn heel wat aanbieders op de markt die de technologie hebben ontwikkeld en reeds in verschillende projecten hebben toegepast. Alle aanbieders werken volgens het SaaS-model, wat betekent dat je enerzijds een opstartkost betaalt en anderzijds een maandelijkse bijdrage voor het gebruik van de software. Naast het leveren van de software is het cruciaal om een technologie-aanbieder onder de arm te nemen die begeleiding biedt om een vraaggestuurde dienstverlening op poten te zetten. Aanbieders hebben veelal een uitgebreide portefeuille aan referenties en proefprojecten waaruit informatie kan geput worden om een succesvolle implementatie te garanderen.
KENMERKEN VRAAGGESTUURD VERVOER
De technologie die het vervoer aanstuurt, laat ruimte om een aantal instellingen aan te passen om de algoritmes en dus de werking van het personentransport aan te passen aan een concrete use case. Drie hoofdkenmerken, haltedefinitie, dienstregeling en routeplanning, bepalen vijf soorten vraaggestuurde diensten.
Daarnaast worden bij het ontwerp van een vraaggestuurde vervoersdienst ook andere parameters ingesteld die bepalend zijn voor de servicegraad en de operationele uitvoering van het transport. Deze parameters bestaan zowel uit fysieke instellingen als software-instellingen. Zo zullen bijvoorbeeld de omvang van het servicegebied en het aantal voertuigen die worden ingezet bepalend zijn voor de wachttijd die reizigers ondervinden vooraleer hun bus arriveert. Een goede afstemming is nodig om een op maat gemaakte dienst uit te rollen waar de servicegraad en de operationele werking overeenkomt met de eisen en wensen van zowel passagiers als operator als opdrachtgever.
Toepassingen
URBANE TOEPASSING
Kenmerken: Heel hoge populatiedichtheid, hoge frequentie en beschikbaarheid van openbaar vervoer, weinig/betalende parking, lage reissnelheid, beperkte reisafstanden, hoge vervoersvraag
Toepassingen: Autoverkeer reduceren door first mile-/last mile-connecties naar bvb. randparkings of kernhaltes van OV, nieuwe, gebruiksvriendelijke dienstverlening voor bvb. zakenmensen of toeristen, dienst op uren met weinig OV-aanbod (vb. nachtdienst), aanvullend bij evenementen.
RURALE TOEPASSING
Kenmerken: Lage populatiedichtheid, lage frequentie van OV, veel en gratis parking, hoge reissnelheid, hoge reisafstanden, lage vervoersvraag.
Toepassingen: basisaanbod OV, aanbod van/naar bepaalde attractiepolen (vb. residentiële voorzieningen en lokale dienstencentra), doelgroepenvervoer (personen met laag inkomen, beperking, speciale noden)
SUBURBANE TOEPASSING
Kenmerken: Middelhoge populatiedichtheid, hoge frequentie van openbaar vervoer naar naburige steden aangevuld met laagfrequente lokale lijnen, voldoende/gratis parking, gemiddelde reissnelheid, gemiddelde reisafstanden, gemiddelde vervoersvraag
Toepassingen: first mile-/last mile naar OV, complementair met OV, ter vervanging van OV met lage frequentie, woon-werk/-schoolvervoer, doelgroepenvervoer (personen met laag inkomen, beperking, speciale noden).
DOELGERICHTE TOEPASSING
Een specifieke toepassing vraagt om een specifieke aanpak. Veelal is de doelgroep reeds bekend en kunnen vervoersvragen in kaart gebracht worden volgens de huidige situatie. Voorbeelden van specifieke toepassingen zijn bedrijventerreinen, luchthaventransport, evenementenshuttles, campussen, station-shuttles, leerlingenvervoer…
Good Practices
Zowel in binnen- als buitenland werden reeds heel wat projecten uitgerold met de technologie van vraaggestuurd busvervoer. Team BUSaanZET bezocht er een aantal en lijst hier kenmerken en resultaten op van de verschillende projecten.
Download hier het volledige rapport!
In het volledige rapport worden ook de volgende onderwerpen uitgebreid besproken:
- Uitgebreid stappenplan om zelf een aanbod in de markt te zetten
- Toekomst van vraaggestuurd busvervoer
- Overzicht en beschrijving van technologiebedrijven
- Projectvoorstel van de C-bus met bijhorende kostprijsberekening
- Mogelijke toepassingen in Vlaanderen